De enquête werd opgesteld en geanalyseerd door de Green Office Gent, het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling (CDO), de directie Onderwijsaangelegenheden (DOWA) en de Gentse studentenraad (GSR). De respons leidde tot vier aanbevelingen om duurzaamheid sterker te verankeren in ons onderwijs. Vier UGent’ers getuigen hoe zij het aanpakken.

Lees het uitgebreid verslag met alle resultaten van de duurzaamheidsenquête.

1. Structurele verankering van duurzaamheid binnen de opleidingen

Uit de enquête blijkt dat studenten - met uitzondering van de studenten uit de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen - zich niet voorbereid voelen om later duurzaamheidsvraagstukken op de werkvloer aan te pakken. Ze willen daarom dat duurzaamheid grondiger aan bod komt in hun opleiding. Op die structurele verankering speelt de Universiteitsbrede Beleidskeuze (UBK) Duurzaamheid in. Zes faculteiten formuleerden binnen dit kader ambitieuze doelstellingen en een vijftiental opleidingen toonden alvast een sterk engagement afgelopen jaren.

Professor Erik Paredis is de trekker van het UBK-traject binnen de opleiding Politieke Wetenschappen. “We hebben al een tiental jaar een vak over duurzaamheid in onze opleiding. Toen onze faculteit de UBK duurzaamheid opnam in 2018, betekende het de start van ons traject om duurzaamheid sterker in te bedden in de drie bachelorjaren van de politieke wetenschappen. Na de bachelors politieke wetenschappen volgen sociologie en communicatiewetenschappen.”

Hij startte in 2018 met een werkgroep met een mix aan profielen: proffen, studenten, een doctoraatsstudent, collega’s van onderwijs, … “Eerst spraken we af wat we bedoelden met duurzaamheid en keken we wat er al in de vakken rond gebeurde. Binnen het CDO ontwikkelden we een standaardprocedure voor zo’n doorlichting, die ons erg heeft geholpen.”

Na deze analyse ging de werkgroep aan de slag met de ontwikkeling van een aantal leerlijnen om de vier doelen te bereiken na vier jaar opleiding: de kennis verhogen, toepassen van politieke theorie op de problematiek van duurzaamheid, kritisch leren reflecteren over duurzaamheid en meer interdisciplinaire kennis in de opleiding brengen.

“We identificeerden een aantal bouwstenen doorheen de bachelorjaren waarmee we die doelen willen realiseren. Volgend academiejaar worden ze voor het eerst geïntegreerd in de opleiding politieke wetenschappen. We hebben erop gelet dat de aanpassingen de workload niet te groot maken." (Professor Erik Paredis)

"In sommige vakken komt bijvoorbeeld een module duurzaamheid bij, aangereikt via een algemeen hoorcollege over duurzaamheid. Studenten die zich erin willen verdiepen, kunnen voor die extra module kiezen. Er komt een extra hoorcollege bij. Door van mijn eigen vak, politieke vraagstukken rond duurzaamheid, in de tweede bachelor een centraal keuzevak te maken, verwacht ik een verdubbeling van het aantal studenten. Ook in de tweede bachelor komt er een extra keuzevak rond duurzame steden, in de derde bachelor bieden we een ruimer aanbod aan thema’s voor een duurzame onderzoekspaper aan om het makkelijker toegankelijk te maken, geïnteresseerde docenten die duurzaamheid meer aan bod willen laten komen in hun vak ondersteunen we met de werkgroep, …”

Ook als de UBK stopt, verdwijnen deze doelstellingen niet uit het curriculum. “Integendeel, het gaat de komende jaren alleen maar relevanter worden”, benadrukt hij. 

2. Bevorder maximaal interdisciplinair duurzaam hoger onderwijs

Drijvende kracht achter de tweede editie van de Summer School Klimaat was Kobe Tilley, student Stedenbouw en Ruimtelijke Planning. “Door een evenement ben ik zo’n drie jaar geleden bij de Green Office terechtgekomen en ben ik helemaal gepassioneerd geraakt door alles wat met duurzaamheid te maken heeft.” Tijdens de Summer School Klimaat - die plaatsvindt eind september - worden studenten een hele week ondergedompeld in allerlei onderzoeksdomeinen en topics die met klimaat te maken hebben. In totaal gaat het om een zestigtal sprekers (proffen en externen) die hun expertise komen overbrengen.

De invulling van de colleges, de thematische workshoptrajecten en interactieve speeddate sessies is interdisciplinair, en dat vindt Kobe niet meer dan logisch.

“Klimaatverandering is bij uitstek een problematiek die alle aspecten van onze samenleving raakt. Het interdisciplinaire blijkt uit de brede waaier aan onderwerpen van de colleges, maar zeker in de invulling van de speeddates en de thematische workshops waar binnen elk thema verschillende perspectieven aan bod komen.” (Kobe Tilley)

Een ander belangrijk facet dat het interdisciplinaire karakter van de Summer School typeert zijn de studenten zelf, aldus Kobe. “Studenten uit meer dan 20 afstudeerrichtingen namen deel. Dat is een heel brede groep die elkaar anders nooit zou ontmoeten. Dat levert interessante discussiemomenten op. Studenten leren van en door elkaar. Uit de studentenevaluatie blijkt dat ze die uitwisseling van ideeën met studenten met heel verschillende achtergronden, als erg waardevol ervaren.” 

Dit jaar neemt Jet, een andere studente binnen de Green Office, de organiserende rol over. Zij zal samen met vrijwilligers zelfs twee Summer Schools in goede banen leiden: één rond klimaat en één rond hoe sociaal-rechtvaardig te leven binnen de planetaire grenzen.

3. Bied alle studenten kansen om actief aan de slag te gaan met duurzaamheidsvraagstukken

Studenten willen graag aan de slag met concrete duurzaamheidsvraagstukken, blijkt uit de enquête. Een heel mooi voorbeeld waar studenten de kans krijgen om interdisciplinair en zelfs transdisciplinair samen te werken rond concrete vraagstukken zijn de masterproefateliers van de Stadsacademie. Femke Lootens is Green Office coördinator en trekker van Living Lab Campus Sterre, een project van de Stadsacademie. “De Stadsacademie is een zogenoemd ‘collaboratorium’ dat interdisciplinair onderzoek rond duurzaamheidsvraagstukken van de UGent en de Stad Gent faciliteert. Een belangrijk deel van de werking van de Stadsacademie zijn de masterproefateliers. In een masterproefatelier schrijven studenten uit verschillende opleidingen hun eigen bachelor- of masterproef binnen een interdisciplinaire of zelfs transdisciplinaire context.”

Hoe dat precies loopt legt ze uit aan de hand van het traject rond circulair bouwen op Campus Sterre waar al twee jaar een masterproefatelier over loopt. “Daarin onderzoeken we in verschillende case studies hoe we het materialengebruik voor gebouwen van de UGent zo circulair mogelijk kunnen maken. Trok dat het eerste jaar vooral studenten ingenieurswetenschappen en studenten architectuur aan, dan nemen er dit jaar ook studenten economie en politieke wetenschappen deel. Ze werken samen met de Directie Gebouwen en Facilitair Beheer van de UGent. Die verbreding zien we ook bij de andere trajecten. Studenten en al betrokken promotoren zijn vaak heel erg enthousiast. Het blijft wel zoeken naar hoe we deze manier van werken ook werkbaar maken; elke opleiding heeft immers andere voorwaarden en startmomenten voor bachelor- en masterproeven. UGent’ers die hun studenten meer rond duurzaamheidsvraagstukken willen laten werken, kunnen hun vraag altijd voorleggen aan de Stadsacademie.”

De studenten maken een aparte bachelor- of masterproef, maar ze werken ook aan een collectieve opdracht. “Die interdisciplinaire uitwisseling stimuleren we zo veel mogelijk. Dat lukt door de begeleiding van hun eigen promotor en de trekkers van het masterproefatelier. Het is mijn taak binnen Living Lab om die complexe puzzel op elkaar af te stemmen.”

Waar zit de meerwaarde voor de studenten volgens haar, want zo’n masterproefatelier vraagt wel veel engagement. “Het is leuk voor studenten dat hun bachelor- of masterproef meer zal doen dan stof vergaren in een schuif (lacht). Ze gaan aan de slag met echte vraagstukken, en hun inzichten zijn zeker nuttig voor onze stakeholders zoals de directie Gebouwen en Facilitair Beheer. De directie wil graag zelf stappen zetten naar circulair materialengebruik, maar heeft minder tijd om zich diepgaand in circulair bouwen te verdiepen."

"Het werk van de studenten vanuit verschillende disciplines is dus echt een meerwaarde. En voor de studenten is het interessant om met andere studenten kennis uit te wisselen en via de andere actoren zoals de Stad Gent een netwerk uit te bouwen dat hen later van pas kan komen.” (Femke Lootens)

4. Benut de reeds opgebouwde expertise van lesgevers, opleidingen en faculteiten én schaal op

Al in het academiejaar 2015-2016 startte de opleiding handelswetenschappen (faculteit Economie en Bedrijfskunde) met een traject om van duurzaamheid een coherent verhaal over de opleiding heen te maken. Na de bacheloropleiding zijn nu de vijf afstudeerrichtingen aan de beurt.

Die oefening loopt nog volop. Ondertussen kijkt trekker van het eerste uur professor Brent Bleys al verder. “Met de ondersteuning van het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling bekijken we sinds 2018 hoe we de oefening van de handelswetenschappen faculteitbreed kunnen opschalen in de vier andere basisopleidingen. Wat we gedaan hebben in de handelswetenschappen, zetten we nu ook op in andere opleidingen. Met per opleiding een trekker en werkgroep om een gelijkaardig traject te doorlopen. Handig is dat ze al kunnen leren van onze ervaringen in de handelswetenschappen. Een voorbeeld: om een zicht te krijgen op wat er in een vak aan bod komt, kan je beter rechtstreeks de lesgevers bevragen dan af te gaan op de studiefiches. Door te zien wat er al over duurzaamheid aan bod komt, ontdekken we hoe we het beter op elkaar kunnen afstemmen en wat er nog ontbreekt.”

Om het engagement van de trekkers en de werkgroepen vol te houden, krijgen ze extra ondersteuning op facultair niveau. “De kwaliteitscel Onderwijs zorgt voor extra opvolging door het thema bijvoorbeeld regelmatig op de agenda van de onderwijscommissies te zetten."

"We merken nu dat het haalbaar is om op te schalen, zonder dat we iemand forceren om dit thema in hun vak op te nemen. Want door zo’n oefening op te starten, ontstaat er een dynamiek die uiteindelijk meer en meer lesgevers overtuigt. Het is een proces dat voortdurend evolueert. Sommige lesgevers zien binnen hun discipline soms moeilijker een link, dan kan het lerend netwerk binnen de UGent helpen om inspiratie op te doen.” (Professor Brent Bleys)

Om op te schalen is het noodzakelijk dat ook de decaan en de onderwijsdirecteur overtuigd zijn. “De ondersteuning vanuit de faculteit is erg belangrijk om er een succesverhaal van te maken. De continuïteit van deze oefening lijkt ook verzekerd, nu de faculteit - na de keuze voor de UBK duurzaamheid - ook het VN-charter over de ‘Principles of Responsible Management Education’ heeft onderschreven. Zo zetten we het thema blijvend op de agenda, aangevuld met een bottom-upaanpak vanuit de lesgevers die rond duurzaamheidsonderwerpen werken en lesgeven. De dynamiek is gestart en zal niet plots stoppen. Vele van onze docenten zijn zich ervan bewust dat ze vandaag de werknemers voor de volgende 40 jaar opleiden. Zij gaan volop met de transitie naar koolstofneutraliteit te maken krijgen en het is aan ons om hen daarop voorbereiden.”

Zelf aan de slag met duurzaamheid?

Vanuit de UBK Duurzaamheid verscheen onlangs de overzichtspublicatie ‘Wervende werven & recycleerbare resulaten’ met tal van tips en voorbeeldpraktijken. Voor meer info kan je terecht bij de opdrachthouder van deze UBK, professor Thomas Block, en bij Ellen Vandenplas.

Aanvullend zijn er ook al veel onderwijstips over duurzaamheid voor individuele lesgevers en voor opleidingen als geheel. Verder ontwikkelde DOWA een online leerpad en een vormingsaanbod op UTOP (zoekterm duurzaamheid). De vorming voor opleidingen wordt op maat georganiseerd, de vorming voor individuele lesgevers vindt dit jaar plaats op 4 juli en 5 september. Wil je een vorming op maat aanvragen of zoek je meer informatie? Contacteer Leen Van Gijsel van DOWA.