Tussen 1820 en 1946 stierven in Antwerpen bijna een half miljoen mensen. Het Stadsarchief Antwerpen bewaart een register waarin voor elke overledene in die periode de overlijdensdatum, leeftijd, doodsoorzaak, beroep, burgerlijke staat en allerlei persoonlijke gegevens worden vermeld. Het project S.O.S. Antwerpen wou dit register samen met zorgvuldige vrijwilligers transcriberen. 10 maanden na de aftrap van het burgerwetenschapsproject S.O.S. (Sociale Ongelijkheid in Sterfte) Antwerpen staan prof. Isabelle Devos en wetenschappelijk medewerker Sarah Heynssens versteld van het engagement van de 720 vrijwilligers die dit bijzondere doodsoorzakenregister doorploegden. "Als je me vijf jaar geleden zou gezegd hebben dat ik met meer dan 700 vrijwilligers aan een wetenschappelijk geschiedenisproject zou werken, dan had ik je niet geloofd. Ik was ervan overtuigd dat je een geschiedenisdiploma moest hebben om historische gegevens te verzamelen. Ons project heeft uitgewezen dat het wel kan", aldus prof. Devos.

Het Antwerpse doodsoorzakenregister is een unieke bron. Elke Belgische stad of gemeente moest vanaf 1851 een doodsoorzakenregister bijhouden, maar die gegevens werden, nadat er overzichtsstaten werden gemaakt, omwille van privacy-redenen vernietigd. Om één of andere reden, wellicht omdat men besefte dat het om unieke gegevens ging, is het handgeschreven register in Antwerpen nooit vernietigd. Bovendien begon men in Antwerpen al in 1820 met een register en de data lopen ononderbroken door tot 1946. Dat levert onder meer gegevens op over de beide Wereldoorlogen, wat zeer uitzonderlijk is. Een doodsoorzakenregister van een grote stad dat over zo’n lange periode bewaard is gebleven, is echt een goudmijn voor wetenschappelijk onderzoek.

In essentie wil het project S.O.S. Antwerpen het wetenschappelijk onderzoek naar ziekte en sterfte in Vlaanderen ondersteunen en stimuleren en heel concreet op zoek gaan naar de historische wortels van sociale ongelijkheid in gezondheid naargelang beroep, afkomst, leeftijd en geslacht. De bedoeling is om tot een breder historisch inzicht te komen in de vooruitgang in volksgezondheid en levensstandaard in de laatste twee eeuwen.

De volgende stap in het project bestaat erin de gegevens uit het register te koppelen aan de overlijdensakten waarop ook het adres van de overledene staat. Later  zullen die, in samenwerking met het Centrum voor Stadsgeschiedenis van de Universiteit Antwerpen, worden gelinkt aan kadasterkaarten. Zo hopen de onderzoekers de sociale ongelijkheid in sterfte in kaart te brengen; een beroep zegt niet alles over de leefomstandigheden, maar de locatie en het kadastraal inkomen van de woning geven wel een indicatie over de welvaart. Ook om de beroepen aan te duiden, zullen vrijwilligers nodig zijn.

Lees het volledige interview met Isabelle Devos en Sarah Heynssens op de website van Scivil.be, het Vlaams kenniscentrum voor burgerwetenschap.